Orman yangınları ve yaban hayatı

Ormanlar gibi “Yaban Hayat” sahaları da her ülke için biyolojik üretim alanları olup başta değerli av hayvanları, balık türleri ve su kuşları olmak üzere, birçok bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapmaktadır. Bu sahaların, biyoçeşitliliği koruma fonksiyonları yanında, rekreasyon, av üretimi, balıkçılık, sazlık üretimi ve otlatma gibi faaliyetler ve kullanımları nedeniyle toplum refahına hizmet etme (sosyo - ekonomik) potansiyelleri vardır (1) Yaban hayatı ile ilgili tarihsel negatif / pozitif tanımlamalardan anlıyoruz ki biz insanların yabani hayata karşıtlık temelindeki duruşumuz çok derin tarihi köklere sahip. Öncüllerimiz yabani hayatı kültürlü olmanın zıt anlamlısı tehlikeli ve kontrol edilemeyen yasam sahaları olarak görmek ve tanımlamak istemişler. İlk olarak 15 yüzyılda değişik tanımlamalarla izahatı yapılmaya başlanan “Yabani Hayat” kavramı 17 yüzyıl ile birlikte coğrafyadan coğrafyaya ve hatta kültürden kültüre farklılık gösteren, tanımlamalar geliştirilmeye çalışıldı, örneğin; “ terk edilmiş alanlar“, "ıssızlık, çöl“, " insansız yerler“, „vahşi ormanlar“ gibi kavramlarla izah edilmeye çalışıldı. 1872 yılındaki bilimsel tanımlama ihtiyacı ortaya çıkıncaya kadarki sürede çok değişik tanımlamalar yapıldı.(2) Yaban kelimesi, dilimizde oldukça sık kullanılan kelimelerden birisidir. Yaban kelimesi Farsça kökenlidir. Türk Dil Kurumu'na (TDK)  göre yaban kelimesi anlamı şu şekildedir: İnsan yaşamayan ıssız yer, vahşi olan, evcil olmayan canlı, kendi kendine yetişen bitki, aile ocağından uzak olan yer, ıssız ,yabancı, el, yerli halktan olmayan kimse.  TDK’ye göre çeşitli anlamları olan yaban kelimesi, Türkçe'de tek başına ya da farklı cümleler ile beraber, atasözü ve deyimlerde veya birleşik kelimeler halinde  kullanılabilmektedir, örneğin; yaban keçisi, yaban kedisi, yaban arısı, yaban armudu v.s gibi “Yaban Hayat” birleşik kelimesi de bunlardan birisidir.(3)

Bazı bilimsel tanımlara göre “Yaban Hayat “ tarifleri şöyle yapılmıştır;(2)

A ) Convertion International`a göre Yabani Hayat:

Başlangıçtaki vejetasyonunun %70 den fazlasını koruyabilmiş, yüzölçümü 1000.000 ha dan fazla olan, bir km² sinde 5 insandan az yaşayan yaşam alanları “Yabani Hayat Yaşam” alanları olarak tanımlanır. Bu tanıma göre dünyada toplam 37 yabani yaşam alanı mevcuttur.

B ) International Union of Conservation Natüre göre Yabani Hayat:

Asli karakterini koruyabilmiş, biyolojik çeşitliliği mevcut, bozulmamış yaşam alanları dinamiğine sahip, sürekli yerleşkelerle morfolojik yapısı  değiştirilmemiş olan ve koruma ve menecment programlarla karakteri korunabilen geniş, aslına uygun ya da çok az değişim göstermiş alanlar “Yabani Yaşam “ alanları olarak tanımlanır.(2)

Genel olarak “Vahşi Yaşam” veya “Yaban Hayatı” evcilleştirilmemiş hayvan türlerini ifade eder; insanlar tarafından tanınmadan, bilinmeden kendi haline yetişen veya vahşi bölgelerde yaşayan tüm bitkiler, mantarlar ve diğer organizmalar da buna dahildir. Yaban hayatı tüm ekosistemde bulunabilir. Çöller, ormanlar, yağmur ormanları, ovalar, otlaklar ve çok gelişmiş kentsel yerleşimleri de içeren diğer yerler yaban hayat kapsamı içinde yer alır. Popüler kültürde “Yaban Hayat” terimi genellikle insan eli değmemiş hayvanları kastederken birçok bilim insanı insan faktörleri tarafından etkilendiğini kabul etmektedir.(4)

Yaban hayatı, ekolojik dengede hayati bir rol oynar.(5) Yaban hayatı yönetiminin temeli, doğal sürecin korunmasıdır. Koruma, Yaban Hayat unsurlarından avlanan ve avlanmayan bütün türler için gereklidir. Bunun için, bütün türler göz önüne alınarak, ekosistem ve genetik çeşitliliğin korunması amacı gözetilir.(1) Nadir veya tehdit altındaki türlerin otekolojisi, toplulukların sinekolojisi ve abiyotik çevrenin ekosistemlerdeki rolü, koruma ile ilgilidir. Yaban hayatı, herhangi bir ekosistemin ayrılmaz bir parçasıdır. Biyojeokimyasal döngüler, besin zincirleri, pozitif ve negatif geri bildirimlerle nüfus kontrolü yoluyla doğada bir denge sağlar.” Bir tür kaybolursa, ekosistemin doğal dengesi kaybolur ve olumsuz olaylar ortaya çıkar. Yaban Hayatı “ yüksek ekonomik değere sahiptir ve önemli bir doğal zenginliktir. Dikkatli bir şekilde muhafaza edilmelidir ve eğer bilimsel olarak kullanılırsa, ulusal ekonominin iyileştirilmesine yardımcı olabilir. Bunların dışında “Yaban Hayat” ta bulunan yabani bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen genler, genetik mühendisliği yoluyla daha iyi mahsul çeşitlerinin üretilmesine yardımcı olmak için kullanılabilir, kullanılması mümkün. Bu nedenle “Yaban Hayatı”, hastalık direnci, daha yüksek üretim, daha yüksek ekolojik genlik vb. gibi önemli bir özellik kaynağıdır.(5) Ayrıca “Yaban Hayat” ortamında bulunan yaban hayvanları ve bunların habitatları, canlılarla ilgilenen birçok bilim dalına çalışma olanağı sunması nedeniyle bilime hizmet eder. Tüm bunların yanı sıra halkın yaban hayatını barındıran ortamlara ilgisi, yaban hayatının toplum hayatındaki yerini ve önemini göstermektedir.(6) “Yaban Hayatı” bu nedenle doğrudan TEK SAĞLIĞIN ( ONE HEALTH) bir parçasıdır. Olası bir orman yangını “Yaban Hayat”a ve “Ekosistem Sağlığı”na zarar vereceği, tahrip edeceği için insan ve hayvan sağlığını tehlikeye sokacağından dolayı çok farklı meslekleri ilgilendiren ve birlikte çözüm üretme  mecburiyeti  olan çok önemli bir TEK SAĞLIK ( ONE HEALTH ) sorundur.

Çevre, insanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları, fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik, kültürel ve doğal ortamdır. Çevre canlı varlıkları etkileyen dış tesirlerin tümünü içerir. Yaşam ve çevre birbirlerine bağlı iki önemli unsurdur. İnsan yaşamı ve doğal yaşam çeşitli dengeler üzerine kurulmuştur. İnsanın çevreyle oluşturduğu ilişki en büyük dengelerden biridir. Bu sistemler arasında ki ilişkiler, çoğunlukla kişiler tarafından fark edilemeyecek kadar uzun ilişki halkalarıyla birbirine bağlı ve uzun süreli olabilmektedir.(7) “Yaban Hayat”ın çevre ile doğrudan ilişkisi vardır. Yaban hayatını ve çevreyi korumak için, ikisi arasındaki dengeyi, ilişkiyi ve  döngüyü ve nasıl düzenlendiğini iyi bilmek gerekir. Bu yaban hayat ve çevre döngüsü içinde her canlının kendisine ait bir habitatı bulunur. Belli bir habitat içinde hareket eden ve yaban hayat içinde bulunan tüm canlılar, her habitatı oluşturan unsurların çeşitliliğiyle varlıklarını sürdürmektedirler.(8) Bu nedenle bir habitat topluğundan oluşan “Yaban Hayat” orman sağlığı açısından çok büyük öneme sahiptir. Yaban hayatında ki canlılık çevre sağlığının mükemmel bir göstergesidir. (6)

Habitat ya da yaşam alanı, bir canlının yaşadığı ve geliştiği yerdir. Bu yer, fiziksel bölge, yeryüzünün özel bir parçası, hava, toprak ya da su olabilir. Habitat, bir okyanus ya da bir çayırlık kadar büyük olabileceği gibi, çürümüş bir ağaç da bir böceğin bağırsağı kadar küçük de olabilir. Bununla beraber, her zaman tanımlanabilen ve fiziksel olarak sınırlı bir bölgedir. Birden fazla hayvan ya da bitki özel bir habitatta yaşayabilir.(9) Bir canlının yaşadığı ve gelişmiş olduğu habitat doğal veya doğal olmayan dış etkilerle yok olabilir veya zarar görebilir ki buna “Habitat Parçalanması” deriz. Yavaş yavaş gelişen ve fiziksel olarak çevre düzenini değiştiren  jeolojik süreçler ( türleşmenin en önemli nedenlerinden biri olarak görülür ) ile insan eliyle yapılan ve daha hızlı bir şekilde çevrenin değişmesine yol açan karayolu, baraj, sed gibi yapay yapılar, canlıların içinde yaşadıkları ortamı değiştirerek birçok canlı türünün yok oluşlarına neden olur. Habitat parçalanması, çoğunlukla doğal bitki örtüsü tarım, kırsal kalkınma projeleri, kentleşme, hidroelektrik santrallerinin inşası gibi insan eliyle gerçekleşen faaliyetler tarafından bozulduğunda da oluşabilmektedir. Böylece bir zamanlar bütünlük oluşturan habitatlar ayrı parçalara ayrılmış olur. Bu tür insan eliyle yapılan düzenlemeler sonrası, bu ayrı parçalar, tarla, mera, yol kaldırımı, hatta çorak arazi parçaları gibi birbirinden izole olmuş çok küçük adalar oluşma eğilimine girer. Bunun yanında bu adalar özellikle tropik ormanların yeni tarım alanları yaratmak için yakılması sonucu oluşurlar.(10)

Orman Yangınları, Yaban Hayat ve Veteriner Afet Hizmeti:

Orman yangınları, ormanlık ve bitkili alanlarda meydana gelen ve hızla yayılabilen ve kontrol edilmesi zor olan kontrolsüz yangınlardır. Orman yangınları sırasında her şey ve herkes risk altındadır. İnsan sağlığının yanı sıra hayvan sağlığı açısından hasta ve yaralı hayvanlara yardım etmek için “Veteriner Afet” müdahalesi acilen devreye sokulması gerekir. Yangın sırasında yanarak hayatını kaybeden hayvanların leşlerini kaldırılması için ( şekil-1) çok hızlı bir şekilde organizasyonunun yapılması insan ve hayvan sağlığı açısından çok önemlidir.(11) Günümüzde küresel ısınmanın da etkisiyle orman yangınları günlerce hatta aylarca sürebiliyor. Yangınları kontrol altına almak ise gitgide zorlaşıyor. Orman yangınları sonucunda yangının büyüklüğüne bağlı olarak yaban hayatta zarar görmektedir. Küçük yangınlar toprağı sadece birkaç milimetre derinliğe kadar etkileyip toprağı kaplayan bitki örtüsünde kalıcı hasarlar bırakmaz iken toprağın üzerinde yaşayan hayvanların yok olmasına sebep olur (şekil-1).  Büyük yangınlarsa toprağın kimyasal yapısını bozup su geçirmez hâle gelmesine neden olabilir. Toprak su geçirmediğinde, su toprak üzerinden akıp gider ve erozyona neden olmaktadır.(12) Bu durum doğrudan “Yaban Hayat ve Ekosistem Sağlığı”nı doğrudan etkilediği için “TEK SAĞLIK ( ONE HEALTH)” açısından çok önemlidir. Orman yangınlarının yaban hayat üzerindeki ana etkisi, ani yaşam alanı kaybı ve hayvan topluluklarının yeniden düzenlenmesidir.(13)

sssa            dfasd

Şekil-1: Orman Yangını sırasında ölen hayvanların leşlerinin gömülmesi.(14,15)

 

 

Orman Yangınlarının Yaban Hayata Etkisi:

Orman yangınları sağlıklı bir ekosistemin dışındadır ve kısa vadede bazı hayvan kayıplarına yol açsalar da doğal döngünün bir parçasıdır. Bir orman yangını meydana geldiğinde geyik, tilki, vaşak, kuşlar, yarasalar  gibi daha büyük ve hızlı hareket kabiliyeti olan hayvanlar ormandan kaçabilirken hareket kabiliyeti zayıf olan sincap, yılan, koala, fare, kertenkele ve semenderler gibi daha küçük hayvanlar, böcekler ya da yaşlı ve zayıf hayvanlar yangından kaçamayabiliyor ve ateş yaklaşırken yeraltına oyuklara veya kayaların ve düşmüş kütüklerin altına girerler. Kaplumbağa, yılan v.s gibi yavaş hareket eden, genç, hasta ve yaşlı hayvanlar bir orman yangını veya öngörülen yanık sırasında hayatlarını kaybedebilmektedir. Geyik ve ayı gibi hızlı hareket kabiliyeti olan hayvanlarda bazen yangınlarda hayatlarını kaybedebilmektedir. Bazı yırtıcı hayvanlar ise yangından yararlanır ve yangından kaçan daha küçük hayvanları avladıkları gözlemlenir.  Hayatta kalanların ise habitatlarının yani yaşam alanlarının büyük bir kısmı yangında yok olur. Ancak, yangında yanan önemli habitat ve gıda kaynaklarının kaybı nedeniyle, vahşi yaşam ölümlerinin çoğu yangın söndürüldükten sonra meydana gelmektedir. Balıklar ve diğer suda yaşayan organizmalar için orman yangını, karada olduğu gibi yaşam alanlarını yaşanmaz hale getirebilir, Yangın nedeniyle suyun kimyasal yapısının bozulması, yanan çeşitli canlıların kül artıklarının suyu kirleterek bulanık hale getirmesi ve suyun akışkanlığının azalması gibi olumsuzluklar balıkların o bölgeden hızla uzaklaşmalarına neden olur, ölümler nadir değildir. Orman yangını sonrasında hayvanların yaşam alanlarının tekrar oluşması aylar hatta yıllar sürebilir. Bu süreçte hayvanlar yaşamlarını sürdürebilmek için besin, su, barınak v.s amacıyla farklı yerlere göç etmek zorunda kalırlar. Bu göçler bölgeye yeni yerleşen canlılarla daha önce o bölgede bulunan canlılar arasında rekabet oluşturur.Ateşin geride bıraktığı küller ise, bitki tohumlarının büyümesi için toprağı gübreleyerek gübre vazifesi görür.(12,13,16,17) Bir yangının ardından bitki örtüsünün yeniden büyümesi, yangının ısısına ve şiddetine bağlı olarak, alevler söndükten sonra hemen başlayabilir (şekil-2).(13)

ssa       2wed

Şekil-2: 28.7.2021 Tarihinde başlayan Orman Yangını ile Muğla’nın Marmaris ve Datça ilçelerinde yangın sonrası doğada ağaçların sürgün vererek canlanması.(18)

 

 

Orman Yangınlarında Yaban Hayat Hayvanlarının Davranışı:

Bir hayvanın fizyolojisi ve yaşam öyküsü stratejisi, muhtemelen yaklaşan alevlere nasıl tepki verdikleriyle çok ilgili.(13) Hayvanlar yangın tehlikesinden korunmak için güdüsel olarak kendi yöntemlerini geliştirmiştir. Geyik gibi büyük hayvanlar koşarak veya akarsu ve göllere girerek yangından kaçabilirken,kuşlar v.s gibi canlılar uçarak bölgeden hızla uzaklaşırlar. Genel olarak, çoğu vahşi hayvan, bir yangının hemen ardından uygun bir yaşam alanı ve barınak arayacaktır. Orman yangını, vahşi yaşamın hareket etmesine, alevlerden kaçınmasına ve yeni yaşam alanı aramasına neden olur. Bu göç, hayvanların yoğun nüfuslu alanlara girmesine ve normalde kaçınacakları insanlarla temasa geçmesine neden olabilir.(13,16) Bu durum yaban hayat hayvanlarından doğrudan insana veya evcil hayvana, evcil hayvanlardan insanlara bazı zoonotik hastalıkların taşınmasına neden olabilmektedir. Veteriner Halk Sağlığı (Veterinary Public Health) ve Tek Sağlık (One Health) açısından önemli olan bu sağlık sorununun yanı sıra orman yangını sırasında ortaya çıkan duman insanları rahatsız edebileceği gibi hayvanlar içinde sağlık sorunlarına neden olabilmektedir.Orman yangınları sırasında çıkan duman evcil hayvanları, atları, çiftlik hayvanlarını (şekil-4) ve yaban hayatta bulunan vahşi yaşamı (şekil-3 ) etkiler. Kuşlar yangın bölgesinde ki dumanlardan en çok etkilenen canlı türüdür. (19)

wws

Şekil-3: Orman Yangını sırasında bir ayının patisinde yanmaya bağlı yaralanma.(20)

sad

Şekil-4: 28.7.2021 Orman Yangını sırasında bir çiftlik hayvanında yanmaya bağlı yaralanma.(21)

 

Orman Yangını Sırasında Çıkan Dumanın Özellikleri Yaban ve Evcil Hayvan Sağlığına Etkisi:

Duman, bir maddenin yanması ile açığa çıkan ve içinde katı zerrelerin ( partiküllerin) de bulunduğu kara veya esmer renkli gazdır. Duman ile sis birbirine çok benzese de ayni olmayan şeylerdir. Duman katı, sıvı ve gazların oluşturduğu bir karışımdır.(22) Dumanın bileşimi neyin yakıldığına bağlıdır. Bir ev yangınından veya ahır yangınından çıkan duman farklı bileşikler içerdiğinden orman yangınlarından çıkan dumandan farklıdır.(23) Evlerde bacadan çıkan dumanda kül, yanmamış kömür, karbon (sis) , yoğunlaşmış su damlacıkları ve katran tanecikleri bulunur.(22) Oysa orman yangını sırasında ortaya çıkan duman farklıdır. Orman yangını sırasında açığa çıkan dumanın bileşimi, orman yangın bölgesinde yanan maddenin ( farklı ağaç türleri, bitki örtüsü, plastikler, inşaat malzemeleri v.s ) özelliğine göre değişir. Çoğunlukla karbondioksit, karbon monoksit, partikül madde, kurum, hidrokarbonlar, azot oksitler ve eser miktarda minareler dahil organik maddeler ve diğer maddelerden oluşur. Orman yangını dumanından kaynaklanan partiküllerin boyutu değişebilirken, orman yangınlarından yayılan toplam partikül kütlesinin yaklaşık % 90’ı ince partiküllerden (PM 2,5 – 2,5 μm çapında ve daha küçük partiküllerde) oluşur.(24) Dumanın solunmasından itibaren burun ve boğaz yoluyla hayvanın akciğerlerine ulaşır. Duman solunum yolundan geçişi sırasında çeşitli şekillerde (yanma,tahriş,yangı ve solunum yolunun yangıya bağlı tıkanması) zarar verebilir.(23) Dumandan kaynaklanan sağlık sorunları alınan dumanın dozuna  ve partiküllerin vücudun doğal filtre bariyerini atlayıp atlamamasına bağlıdır. Partikül madde maruziyetinin etkileri, göz ve solunum yolu tahrişinden, zayıflamış akciğer fonksiyonu, bronşit, astımın artması, kalp yetmezliği ve erken ölümler insan ve hayvanları etkileyen daha ciddi rahatsızlıklara kadar uzanır.(23,24) Orman yangını bölgesinde bulunan hayvanlarda dumana bağlı olarak: öksürme veya öğürme, açık ağız solunumu ve nefes almada zorluk ve gürültülü nefes alıp verme, göz tahrişi ve aşırı sulanma (şekil-5), boğaz veya ağızda yangı, burun akıntısı, astım benzeri semptomlar, solunum hızında artış, yorgunluk veya kaşeksi, denge bozukluğu veya tökezleme, iştah azalması ve/veya susuzluk (şekil-5) en karakteristik belirtilerdir.(20)

342             asd

Şekil-5: 28.7.2021 Orman Yangını sırasında susuzluk çeken bir çiftlik hayvanına su veren bir kişi ve gözleri tahriş olan bir kediye merhem uygulanması.(21)

 

 

Sonuç:

Orman yangınlarından çıkan duman ve önlenemeyen büyük alevler bölgede bulunan insanları, evcil hayvanları, atları, çiftlik hayvanlarını ve vahşi yaşamı ( Yaban Hayatı ) doğrudan etkiler. Yangın sırasında çıkan duman insanları etkileyebileceği gibi hayvanları da etkiler. Yangın sırasında çıkan ve etrafa yayılan duman sizi o anda etkileyebiliyor ve etkilerini hissedebiliyor iseniz o anda bölgede bulunan tüm evcil hayvanları, atları, çiftlik hayvanlarını ve vahşi yaşamda etkileniyor demektir.(20) 28.7.2021 Tarihinde Antalya’nın Manavgat ilçesinde başlayan orman yangını 40 oC’de sıcaklıkta esen kuvvetli rüzgâr ve rekor düzeyde düşük nem nedeniyle yayılarak Akdeniz ve Ege bölgelerinde yüzün üzerinde farklı noktalarda ve çok sayıda farklı illerde görülmüştür (25).

Yaşanan bu yangın sırasında böyle olası bir yangının meydana gelmesi halinde yaban hayata, hatta bu ormanlık bölgelerde kırsal tarım ve hayvancılık ile uğraşanların hayvanlarına yönelik alınacak en basit tedbirlerin, örneğin;

ssa  23sd  2ds

Şekil-6: 28.7.2021 Tarihinde başlayan Orman Yangını Bölgelerinde hayvanların telef olması ve vatandaşın sağ kalan hayvanlarını kendi olanaklarıyla tahliyesi.(21)

 

 

  • Tüm hayvanların güvenli bölgede toplanacak şekilde bir güvenli bölgenin/ bölgelerin tespit edilmediği ve güvenli bölgelere tahliyelerinin,

asdf  wd  w22

Şekil-7: 28.7.2021 Tarihinde başlayan Orman Yangını Bölgelerinde vatandaşın kendi olanaklarıyla traktör römorklarıyla v.s yaptığı tahliye işlemi.(21)

 

  • Her tür hayvanı güvenli bölgeye taşımak ve taşıma için (olağanüstü hallerde kamu v.s gibi kuruluşların araçlarından faydalanma) gerekli araçların, römorkların temini ve kullanılması, bu işler sırasında deneyimli personel kullanılmasının,

wqed   wds  w2s

Şekil-8: 28.7.2021 Tarihinde başlayan Orman Yangını Bölgelerinde yanmaya yaralanma ile dumana bağlı sağlık sorunu olan hayvanların veteriner hekimlerce sağlık kontrollerinin ve tedavilerinin yapılması.(21)

 

  • Yangın bölgesinden kurtarılacak sağlıklı ve yaralı hayvanların bakımında görev alacak veteriner hekimlerin önceden belirlenmesi ve planlamasının, bu hayvanların ihtiyacı olan yem v.s’nin temini,

wsad

Şekil-9: 28.7.2021 Tarihinde başlayan Orman Yangını sağ kalan hayvanların hayvan sahiplerince tahliyesinde yaşanan panik ve kargaşa.(21)

 

  • Tahliyesi mümkün olmayan büyük hayvanların ne yapılacağı ?,güvenli bir ahıra mı taşınacak ? yoksa dışarıda serbest mi bırakılacak ? (26) gibi bir planlamanın, çok önceden hazırlanmadığı, olmadığı görüldü. Çünkü AFAD’ın, Tarım ve Orman Bakanlığı Veteriner Teşkilatı ve Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yangın bölgesinde yaban hayat ve evcil hayvanlara yönelik bir birimin yangın sırasında harekete geçmesi gerekirken böyle bir organizasyonun varlığı söz konusu değildi. Belli bir süre yangından etkilenen yaban ve evcil hayvanlar için yardıma gelen gönüllü veteriner hekimler yangın bölgesine alınmadılar. Ancak Manavgat’ta orman yangını başladıktan birkaç gün sonra Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Antalya İl Müdürlüğü Hayvan Sağlığı Şubesi devreye girdi. Bunun yanı sıra çeşitli veteriner hekim odalarına mensup gönüllü veteriner hekimler, A.Ü. Vet.Fakültesinden gezici mobil hayvan sağlığı hizmeti veren bir araç ile bir veteriner hekim ekip, İstanbul BB’sinden bir veteriner hekim ekip, Haytap’a bağlı bir ekip olmak üzere çok sayıda kuruluş, meslek mensupları ve yerel halk yangın bölgesinde hizmet verdi.

Son yıllarda yaşanan küresel ısınmaya bağlı olarak yangın mevsimlerinin daha uzun ve daha sık olacağına dair her türlü işaret bulunmaktadır. Bu nedenle “Yaban Hayat”ın bulunduğu ormanlık alanlarda her an orman yangını olacakmış gibi yangında görev alacak tüm birimlerin hazırlıklı bulunması ve gerekli donanımlara sahip olmaları gerekiyor. Orman yangını sırasında yangının söndürülmesi kadar “Veteriner Afet Hizmetleri” de önemlidir. Çünkü orman yangını sırasında çok sayıda yaban hayat hayvanının yangından ölümlere varan boyutta etkilenmesi, yangına bağlı yaralanmalar olası olduğu için bu hayvanların acil tedavileri gerekiyor. O nedenle bir “Orman Yangını” meydana geldiğinde hemen harekete geçerek yangın sırasında görev yapmak üzere; orman yangını sırasında yanık ve dumandan etkilenen yaban hayat hayvanlarının sağlık sorunlarının giderilmesinde görev alacak Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nde görevli özel olarak eğitimden geçirilmiş Yaban Hayat Hayvan Sağlığı Uzmanı Veteriner Hekimler, diğer farklı meslek mensuplarından oluşan Yaban Hayat Uzmanları, çeşitli sivil toplum kuruluşlarından, AFAD ve Veteriner Fakültelerinde görevli, Veteriner Afet görevlisi personelin oluşturduğu bir ekibin tıpkı “Sivil Savunma” çalışmaları gibi önceden belirlenerek hazırlıklı olunması gerekiyor. Ayrıca orman yangını sırasında yanık ve dumandan etkilenen yaban hayat hayvanlarının yangın bölgesinden daha güvenli bölgelere taşınarak uzun süre tedavilerinin ve bakımlarının yapılması gerekeceği için yangından etkilenmeyecek, güvenli sahra bakım merkezlerinin kurulabileceği bölgelerin saptanıp oluşturulması gerekir. Her yaban hayvan için özel, temizliği kolay, hijyenik, kolay taşınabilir kafesler (şekil-3) temin edilerek olası bir orman yangınında kullanılmak üzere hazır bulundurulması gerekmektedir.

wss

Şekil-3: Orman Yangınından etkilenmiş, kafeste korumaya alınmış bir yaban  hayvan.(27)

 

Orman yangını, orman, otlak veya çayır gibi doğal bir alanda yanan plansız bir yangındır.  Orman yangınlarına genellikle insan faaliyeti veya yıldırım gibi doğal bir olay neden olur ve herhangi bir zamanda veya herhangi bir yerde meydana gelebilir. Kaydedilen orman yangınlarının % 50'sinin nasıl başladığı bilinmiyor.(28) Bu nedenle en önemlisi “ Orman Sağlığı “ ve “ Ekosistem Sağlığı “ açısından büyük öneme sahip olan “Yaban Hayat “ bir ormanlık bölgede yangının başlamasıyla tahrip olur veya yok olur. Bu tahribatı ve yok oluşu önleyebilmek için ormanlık bölgelerde orman yangınlarının meydana gelmemesi için önceden orman yangınlarını önleyici tedbirlerinin alınması gerekmektedir. Bunun için bu bölgede yaşayan halkın orman yangınlarının meydana gelmemesi için veya alınan her türlü tedbirlere rağmen nasıl hareket edecekleri konusunda yapılacak lokal eğitim konferansları konusunda bilinçlendirilmeleri ve eğitilmesi çok önemlidir. Tüm bu yangın afet çalışmaları ve organizasyonunun sadece AFAD, yangın söndürme uçak ve helikopterleri ve itfaiye ekiplerinden ibaret olmayıp TEK SAĞLIK ( ONE HEALTH ) yaklaşımı çerçevesinde diğer paydaşlarında dahil olduğu bir bütünlük içinde ele alınıp yapılması gerekmektedir.

 

Kaynaklar:

  1. Oğurlu,İ.Yaban Hayat Kaynaklarımızın Yönetimi Üzerine. S.Ü.Orman Fakültesi Dergisi. Seri: A, Sayı: 2, Yıl: 2008, Sayfa: 35-88

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/195704  

  1. Bilgi Yelpazesi: Yabani Hayat ve Yaşam Alanları. İnternette Ulaşıldığı Tarih: 13.08.2021, 

https://bilgiyelpazesi.com/egitim_ogretim/belirli_gun_ve_haftalar_ile_ilgili_tum_belgeler/hayvanlari_koruma_gunu_ile_ilgili_tum_belgeler/yabani_hayat_tanimi_yasam_alanlari_yaban_hayati_ozellikleri.asp 

  1. Yaban ne demek ?TDK’ya göre Yaban Sözlük Anlamı Nedir ? 

https://www.sabah.com.tr/tdk-anlami/yaban-ne-demek-yaban-tdk-sozluk-anlami

  1. Vikipedi:Vahşi yaşam.İnternette Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021,

https://tr.wikipedia.org/wiki/Vah%C5%9Fi_ya%C5%9Fam

  1. Taşçı,A.Türkiye Yaban Hayatı: Yaban Hayatı Korumanın Amacı/Yaban Hayatı Koruma Yöntemleri. İnternette Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021,

https://turkiyeyabanhayati.org/blog/detail/yaban-hayati-korumanin-amaci

  1. Oğurlı, İ. Ormancılıkta Yaban Hayatı.Ders Notu,2004,Isparta.İnternette Ulaşıldığı Tarih:12.9.2021. https://docplayer.biz.tr/795397-Ormancilikta-yaban-hayati.html
  2. Vikipedi:Doğal çevre.İnternette Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021,

https://tr.wikipedia.org/wiki/Do%C4%9Fal_%C3%A7evre

  1. Oğurlu, İ.,Yaban Hayatı Ekolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi.2001, Yayın No:4, SDÜ Yayın No:19, 296 s.Isparta  
  2. Vikipedi:Habitat Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021,

https://tr.wikipedia.org/wiki/Habitat

  1. Vikipedi:Habitat Parçalanması İnternette Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021

https://tr.wikipedia.org/wiki/Habitat_par%C3%A7alanmas%C4%B1

  1. Moy,B.Wildfires and Public Health:A View from the Front Lines.US Climate and Health Alliance. İnternette Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021

https://usclimateandhealthalliance.org/wildfires-public-health-view-front-lines/ 

  1. Okatan,A.Orman Yangınları Yaban Hayatı Yok Ediyor.TUBİTAK bilim genç. 24.01.202.İnternette Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021

https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/orman-yanginlari-yaban-hayatini-yok-ediyor

  1. Wildfire and its impact on fish and wildlife.September 14,2022,Oregon Department of Fish & Wildlife. İnternette Ulaşıldığı Tarih:11.08.2021

https://myodfw.com/articles/wildfire-and-its-impact-fish-and-wildlife

  1. In Picture: Animals Affected by Bushfires in Australia.News 18, January 23, 2020. İnternette Ulaşıldığı Tarih: 14.08.2021

https://www.news18.com/photogallery/world/in-pictures-animals-affected-by-bushfires-in-australia-2449309.html

  1. Doğan,A.Manavgat Orman Yangınında ölen çiftlik hayvanı.03.08.2021 tarihli facebook mesajı paylaşımı. İnternette Ulaşıldığı Tarih: 03.08.2021
  2. Fawcet,J.,Moorman,C.,Sharpe,T.Using Fire to Improve Wildlife Habitat. İnternette Ulaşıldığı Tarih:13.08.2021

https://content.ces.ncsu.edu/using-fire-to-improve-wildlife-habitat

  1. Wallace,A.What Happens to Wildlife During a Wildfire ? İnternette Ulaşıldığı Tarih:12.08.2021

https://www.nationalforests.org/blog/what-happens-to-wildlife-during-a-wildfire

  1. TRT Haber: Yanan orman alanlarında doğa yeniden canlanıyor.29.08.2021. İnternette Ulaşıldığı Tarih.11.09.2021.

https://www.trthaber.com/haber/turkiye/yanan-orman-alanlarinda-doga-yeniden-canlaniyor-604927.html   

  1. AVMA: Wildfire smoke and animals. İnternette Ulaşıldığı Tarih:13. 08. 2021

https://www.avma.org/resources/pet-owners/emergencycare/wildfire-smoke-and-animals

  1. Kerlin,K. Wildlife Disaster Network Mobilizes Aid for Burned, Injured Wildlife-Modeled After Oiled Wildlife Care Network, New Network Files Missing Gap.UCDAVIS School of Veterinary Medicine. İnternette Ulaşıldığı Tarih:14.08.2021

https://www.ucdavis.edu/news/wildlife-disaster-network-mobilizes-aid-burned-injured-wildlife

  1. Anonim.28.7.2021 tarihinde facebook ve whatsapp  üzerinden çeşitli mesleki gruplar aracılığıyla paylaşılan orman yangını ile ilgili foroğraflar.
  2. Vikipedi: Duman.İnternette Ulaşıldığı Tarih:14.08.2021,

 https://tr.wikipedia.org/wiki/Duman

  1. Marley,J. How wildfire smoke affects pets and other animals.University Calgary, The Conversation. İnternette Ulaşıldığı Tarih: 14.08.2021

https://theconversation.com/how-wildfire-smoke-affects-pets-and-other-animals-129430

  1. Animal exposure to wildfire smoke.Oregon State University Extension Service. İnternette Ulaşıldığı Tarih:13. 08. 2021

https://extension.oregonstate.edu/animals-livestock/beef/animal-exposure-wildfire-smoke

  1. OCHA:Information Bulletin: Turkey Wildfires – 05.08.2021.reliefweb, İnternette Ulaşıldığı Tarih:13. 08. 2021 ,10.09.2021,

https://reliefweb.int/report/turkey/information-bulletin-turkey-wildfires-05082021  

  1. FEMA: Prepare your Pets for Disasters:Tips for Large Animals. İnternette Ulaşıldığı Tarih: 13.8.2021, https://www.ready.gov/pets
  2. Rescue of hundreds of pets left behind when locals fled the Attic wildfire. İnternette Ulaşıldığı Tarih: 14.08.2021

https://worldakkam.com/rescue-of-hundreds-of-pets-left-behind-when-locals-fled-the-attic-wildfire/211195/

  1. WHO:Wildfires. İnternette Ulaşıldığı Tarih: 04.09.2021, https://www.who.int/health-topics/wildfires#tab=tab_1